Wygląd:

Jednolita masa ciasta ziemniaczanego z widocznymi kawałkami pieczonych żeberek

Kształt:

Kształt w zależności od kształtu garnka, w jakim ciulim jest pieczony, po upieczeniu potrawę wyjmuje się łyżką na talerz

Wielkość:

W zależności od ilości produktów, zazwyczaj piecze się w garnku 5-litrowym

Konsystencja:

Jednolita masa ciasta, podobna do masy ciasta drożdżowego przed upieczeniem

Smak i zapach:

Charakterystyczny smak uzyskany wskutek długotrwałego pieczenia w piecu

Barwa (zewnętrzna i na przekroju) :

Barwa jasnobrązowa z naturalną barwą pieczonego mięsa

Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu:

            Tradycja przyrządzania ciulimu lelowskiego wywodzi się z czasów osiedlania się w miejscowości Lelów społeczności żydowskiej za panowania Kazimierza Wielkiego. W II połowie XVIII wieku Lelów stał się znanym ośrodkiem chasydyzmu (odłamu judaizmu ortodoksyjnych Żydów). Chasydzi ze względu na religijny zakaz wykonywania pracy w czasie święta, przygotowywali potrawę wcześniej, a spożywali ją bezpośrednio po jego zakończeniu. Był to czulent oparty na fasoli, kaszy gryczanej, mięsie i tłuszczu gęsim, pieczony w piecach chlebowych przez całą dobę.

          Mieszkańcy Lelowa narodowości polskiej, obserwując zachowanie ortodoksyjnych Żydów i chcąc dostosować się do kanonów chrześcijańskiego powstrzymania się od pracy w czasie świąt, od niepamiętnych czasów tworzyli własną potrawę upodobnioną sposobem przygotowania do chasydzkiej, ale na bazie produktów wieprzowych. Potrawę tę jadali na śniadanie podczas świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy, wyjmując ją z pieca bezpośrednio przed spożyciem po powrocie z nabożeństw w kościele. Zwyczaj ten miał świadczyć o wielkiej pobożności Lelowian. Potrawy tej nie spożywali mieszkańcy innych miejscowości parafii Lelów. Stąd utarło się, od dawna używane przez okolicznych mieszkańców, pogardliwe określanie mieszkańców Lelowa „ciulimiorze”. Nazwa ta wzięła się stąd, iż w okresie świąt mieszkańcy Lelowa jadali tylko wcześniej przygotowany ciulim, a gospodynie przez całe święta nie przygotowywały innych gorących potraw. W przeddzień Świąt Wielkanocny lub Bożego Narodzenia gospodynie lelowskie przygotowywały garnki ciulimu – liczba i wielkość garnków zależała od liczby domowników czy też przyjezdnych gości – a gospodarze rozpalali w piecach ogień drzewem sosnowym. Wieczorem wkładano garnki do nagrzanych pieców. W nocy zapach pieczonego ciulimu unosił się w całej okolicy. W święta po przyjściu z kościoła, jedzono ciepły, gotowy do spożycia ciulim.

          Dotąd charakterystyczny dla Lelowa jest fakt zachowania w istniejących budynkach mieszkalnych oraz budowy w nowych budynkach tradycyjnych pieców chlebowych opalanych drzewem. Posiadanie takiego pieca oznacza dla mieszkańców Lelowa przywiązanie do tradycji i świadczy o lelowskim pochodzeniu rodziny. Dawniej dopuszczalne było wymienne korzystanie z pieca sąsiadów. Tworzyło to naturalne więzi rodzinne i przyjacielskie. Zachował się zwyczaj tradycyjnego używania ręcznych tarek do tarcia ziemniaków. Duży wpływ na walory smakowe i jakość ciulimu ma pieczenie go w garnku żeliwnym oraz w tradycyjnym piecu chlebowym (którego komora była nagrzana drzewem sosnowym) przez dłuższy czas np. całą noc.

       Dokumentem potwierdzającym historię ciulimu jest zapis w protokole z posiedzenia członków Koła PTTK w Lelowie w dniu 11 listopada 1958 roku mówiący o podziękowaniu dla Pań z Lelowa za przygotowanie ciulimu na poczęstunek członków chórów z okolicznych miejscowości. Innym dokumentem jest brudnopis z układania tekstu piosenki o ciulimie lelowskim na dożynki gminne w 1977 roku.

        Dokumentem jest również wspomnienie byłego mieszkańca Lelowa, który opowiadał, że kiedy w latach pięćdziesiątych mieszkał w Lelowie, uczestnicząc we mszy świętej, słyszał, jak podczas kazania ówczesny proboszcz mówił: „Ludzie kochani, ciulim icie, długo śpicie, do kościoła nie chodzicie”. Od 2000 roku władze gminy Lelów podjęły inicjatywę obchodów Dni Ciulimu będącego świętem dwóch kultur – żydowskiej i polskiej.

          W 2000 roku zorganizowano Prezentację Potraw Regionalnych Ziemi Lelowskiej, a jedną z prezentowanych potraw regionalnych był właśnie ciulim.

Sprawdzone przepisy:

Ciulim

Żeberka podzielić na mniejsze kawałki i razem ze skrzydełkami zamarynować w przyprawach oraz połowie czosnku (najlepiej dzień wcześniej). Ziemniaki umyć, obrać i zetrzeć na drobnej tarce. Cebulę i resztę czosnku obrać, drobno pokroić w kostkę i dodać do startych ziemniaków wraz z jajami. Doprawić solą, pieprzem i majerankiem. Całość dokładnie wymieszać. Tłuszczem wysmarować żeliwny garnek. Włożyć część masy i ułożyć żeberka ze skrzydełkami. Czynność tę powtarzać do zużycia surowców. Garnek przykryć, włożyć do piekarnika i piec 10 godzin w temperaturze 120 stopni.

więcej >>

Czulent

Fasolę wcześniej opłukać i namoczyć na 12 godzin. Pręgę wołową i cebulę pokroić w grubą kostkę i podsmażyć do zrumienienia z papryką, imbirem oraz czosnkiem na tłuszczu z gęsi. Wsypać fasolę, zalać gorącą wodą, posolić i dusić na małym ogniu ok. 1−1,5 h. Dodać kaszę, w razie potrzeby dolać wody i ponowić duszenie, aż wszystko zmięknie. Doprawić solą i pieprzem. Podawać jako samodzielne danie.

więcej >>