Wygląd:

Kształt zewnętrzny szpajzy – przybiera kształt naczynia, w którym jest podana. Na przekroju wygląda jak delikatny mus.

Kształt:

W zależności od ilości użytego podstawowego surowca – jajek. Porcja przygotowana z 4 jajek to około 1000 ml.

Wielkość:

W zależności od ilości użytego podstawowego surowca – jajek. Porcja przygotowana z 4 jajek to około 1000 ml.

Konsystencja:

Lekka, delikatna puszysta masa.

Smak i zapach:

Smak lekko kwaskowaty, orzeźwiający, wyraźny smak i zapach cytryny.

Barwa (zewnętrzna i na przekroju) :

Barwa zewnętrzna i na przekroju jasnokremowa.

Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu:

        Na całym obszarze Górnego Śląska jednym z najpopularniejszych deserów podawanych po obiedzie przy okazji ważnych uroczystości takich jak odpust, wesele lub pierwsza komunia, była szpajza. Deser ten znany był zapewne od końca XIX wieku, ale szczególnie popularny stał się w XX wieku. W zależności od regionu występowały różne odmiany i smaki szpajzy. Wywiady przeprowadzone wśród gospodyń z KGW z powiatu tarnogórskiego (Świętoszowie, Świerklaniec, Świniowice) miasta Bytomia – potwierdzają powyższą informację.

          Oprócz szpajzy cytrynowej sporządzano również szpajzę wiśniową, agrestową i czekoladową. Większość składników potrzebnych do przygotowania tego deseru jak np.: sok z wiśni, czy agrestu pochodziła z własnego gospodarstwa domowego. Książki kulinarne, poradniki domowe i większość publikacji z okresu sprzed I wojny światowej i po niej wydawane były na Górnym Śląsku w wersji dwujęzycznej. Przykładem może być książka kucharska wykorzystywana często na zajęciach nauki gotowania. W wersji tłumaczonej na język polski szpajza występuje jako legumina lub galaretka. Wśród ludności funkcjonowało jednak w dalszym ciągu stare nazewnictwo tego deseru. Przedstawione poniżej cytaty potwierdzają informacje zebrane wśród ludności Śląska o tradycji spożywania tego wyrobu przy różnych okazjach.

         Według Elżbiety Łabońskiej (Śląska kucharka doskonała, 1989) Kompot teoretycznie kończy posiłek obiadowy. Teoretycznie dlatego, ponieważ na uroczystościach weselnych nie ma w zasadzie przerw w dostarczaniu kolejnych potraw (…). W kolejności zatem na stole zjawiał się deser. Najczęściej była to, a tradycja ta przetrwała, galaretka owocowe z bitą śmietaną, kremy zagęszczane żelatyną głównie krem cytrynowy oraz lody. W innym fragmencie tej samej Śląskiej kucharki doskonałej czytamy: Jednym z najbardziej uroczyście obchodzonych dni świątecznych był Odpust. (…) Stół zapełnia się wówczas różnymi mięsami, (…) Desery w postaci szpajz, galaretek, bitej śmietany z jagodami truskawkami czy poziomkami, również nie należą do rzadkości. Z tradycją przyjęć komunijnych również związane były bardzo wystawne obiady, podczas których oprócz dań głównych na stołach królowały desery. W cytowanym opracowaniu autorstwa Elżbiety Łabońskiej opisane jest przyjęcie komunijne ze swoimi towarzyskimi i kulinarnymi zwyczajami: (…) ale to przecież nie był koniec obiadu, gdyż należało jeszcze spróbować kompotów z truskawek, czereśni, brzoskwiń, śliwek renklod oraz kompotu z wiśni, na które zapraszała gospodyni swoim szczerym „a niech oni ją” poczym wnosiła (…) desery. Były to tzw. „szpajzy”, czyli kremy zestalane z żelatyną o smaku cytrynowym lub agrestowym podawane w dużych szklanych salaterkach.

Sprawdzone przepisy:

Szpajza cytrynowa

Jajka ubić z cukrem i połączyć z sokiem z cytryny oraz połączyć z 3 łyżeczkami żelatyny.

więcej >>

Szpajza cytrynowa z zieloną herbatą matcha

Ubić pianę z białek. Oddzielnie utrzeć żółtka z cukrem. Ostrożnie połączyć obie masy, uważając, aby piana nie opadła. Żelatynę namoczyć w wodzie i rozpuścić w kąpieli wodnej. Rozpuszczoną i chłodną żelatynę dodać do kremu. Krem podzielić na 2 równe części, do jednej dodać sok z cytryny i limonki oraz herbatę matcha i dokładnie wymieszać. Do drugiej części dodać wódkę, wymieszać.

więcej >>

Szpajza czekoladowa

Żółtka utrzeć z cukrem na puszystą masę, aż cukier będzie całkowicie roztarty. W między czasie namoczyć żelatynę w niewielkiej ilości zimnej wody, a gdy napęcznieje rozpuścić, po czym przestudzić. Kakao zaparzyć niewielką ilością wrzącej wody tak, aby uzyskać gęstą masę, po czym dodać ją do utartych żółtek i wymieszać. Z białek ubić sztywną pianę. Całość dokładnie i delikatnie wymieszać, szybko wlać żelatynę nie przerywając mieszania i natychmiast wlewać do salaterek deserowych. Rozporcjowany krem przybrać potartą czekoladą i bitą śmietaną.

więcej >>

Krem cytrynowo-czekoladowy – szpajza dwusmakowa

Krem cytrynowo-czekoladowy – szpajza dwusmakowa: jaja parzymy, oddzielamy żółtka od białek, ubijamy białka z cukrem, dodając stopniowo żółtka ciągle miksując), dodajemy upłynnioną żelatynę, namoczone bakalie.

więcej >>

Szpajza cytrynowo-truskawkowa

Pyszny deser o konsystencji nadzienia ptasiego mleczka, przygotowywany na szczególne okazje.

więcej >>